خلاصه نویسی راهی هموار برای یادگیری

یکی از کارهای بسیار مهمی که شما داوطلبان عزیز در طی دوره مطالعه و آمادگی برای کنکور باید انجام دهید. این  است که از روش خلاصه برداری مطالب در زمان مطالعه بهره ببرید همان طور که همه شما میدانید خلاصه برداری  تأثیر بسیار زیادی بر میزان پیشرفت و یادگیری شما میگذارد و راه یادگیریتان را هموار می کند. با اینکه بیشتر  داوطلبان از اهمیت خلاصه برداری مطلع هستند اما اکثرا روشهای خلاصه برداری و شیوه های صحیح آن را  نمی دانند. به همین دلیل در این گفتار تصمیم داریم تا شما را با خلاصه نویسی اهمیت آن و شیوه های صحیح انجام  این کار بیشتر آشنا کنیم .

دانش آموزانی که در هنگام مطالعه تنها به خواندن  مطلب میپردازند نسبت به دانش آموزانی که در  هنگام مطالعه خلاصه برداری می کنند دارای بازده  کمتری هستند علت بروز این موضوع آن است که  دانش آموز به مرور علاقه خود را نسبت به مطالبی  که می خواند از دست میدهد و نمی تواند به آن  توجه کند؛ در نتیجه مطالب به صورت فعالانه  در ذهن او پردازش نمیشود؛ به طور مثال شما  ناگهان متوجه میشوید که در صفحه ۴۵ کتاب  هستید بی آنکه بدانید در همان پنج صفحه گذشته  چه خوانده اید؛ انگار فقط صفحات را ورق زده اید؛  پس اگر هنگام مطالعه خلاصه نویسی کنید حاصل  کارتان مفیدتر از زمانی است که صرفاً مطالب را  می خوانید؛ زیرا در زمان خلاصه نویسی، مغز شما  حالت فعال تری دارد و سبب میشود که توجهتان به مطالب بیشتر شود و احتمال آنکه مطالب را  طوری پردازش کنید که معنای مشخصی برایتان  داشته باشد افزایش یابد. 

برای شما داوطلبان عزیز کنکوری و حتی  دانش آموزانی که مشغول درس خواندن هستند. 

خلاصه نویسی به چهار دلیل پیشنهاد می شود. 

اول اینکه خلاصه نویسی هنگام مطالعه در عمیق تر  کردن یادگیری و دقیق خوانی مؤثر است. دوم آنکه  انجام این کار حجم و زمان مرور را کمتر و امکان  مرورهای چندین باره را به شکلی سریع تر برای  شما فراهم میکند سوم آنکه اگر خلاصه نویسی  به شیوه ای صحیح انجام گیرد، هنگام مرور کارایی  بهتر و مؤثرتری از مطلب اصلی خواهید داشت و  چهارم آنکه خلاصه نویسی این امکان را فراهم  می کند تا تمام مطالب و مباحث مرتبط با یک موضوع را که در کتاب درسی جزوه کتاب کمک  آموزشی و هر منبع دیگری پراکنده است. در یک  جا جمع آوری کنید و از پراکنده خوانی جلوگیری  نمایید و در وقت خود صرفه جویی کنید. 

روشهای مختلف خلاصه کردن 

برای اینکه خلاصه نویسی کنید تنها یک ابزار  مجزا لازم دارید و آن هم دفترچه یادداشت است.  برای یک خلاصه نویسی خوب شما باید تمام  خلاصه های یک درس را در یک دفترچه یادداشت  کنید و از خلاصه نویسی در برگه های پراکنده و  بدون صحافی خودداری نمایید؛ زیرا با گذر زمان  حجم یادداشتها افزایش خواهد یافت و ترتیب  آنها به هم خواهد خورد و یافتن و مرتب کردن  آنها زمان و انرژی زیادی می طلبد و کاری خسته کننده خواهد شد کننده خواهد شد. خلاصه نویسی، شامل فنون  مختلف یادداشت برداری حاشیه نویسی خط کشی  زیر جملات دسته بندی و علامت گذاری می شود.  که بسته به شرایط و نوع مطالعه می تواند مختلف  باشد و حتی برای یک درس موارد متعددی را  شامل شود. 

1 علامت گذاری

بهترین فن مطالعه درگیر شدن با مطلب یا  به اصطلاح مطالعه فعال است. علامت گذاری  سریع ترین روش برای انجام یک مطالعه فعال  است و البته نکات مهم را نیز مشخص میکند.  زمانی که مطلبی را مطالعه می کنید. در جایی که 

برایشان سؤال باقی میماند و مطلب را کامل متوجه  نمی شوید از علامت سؤال (۲) استفاده کنید و کنار  أن مطلب علامت بزنید و هر جا احساس کردید.  که مطالب سؤال خیز بوده و در آن به نکته مهمی  اشاره شده است. علامت تعجب (۱) و جایی که به  یک کلمه یا عبارت کلیدی برخوردید دور آن را  خط بکشید و پاراگرافهای مهم را نیز با علامت  ضربدر (۲) مشخص کنید به طور کلی هنگام  مطالعه استفاده از علامت گذاری سرآغاز خوبی  برای مطالعه دقیق و فعال است. دقت داشته باشید.  که در استفاده از علامتها و انتخاب جملاتی که  خط کشی میشوند زیاده روی نکنید چرا که در  مطالعه های بعدی حوصله تان سر می رود. 

2خط کشیدن زیر مطالب مهم 

یکی از شیوه هایی که در خلاصه نویسی به کار  می رود خط کشیدن زیر مطالب مهم است.  معمولا این روش در میان بیشتر دانش آموزان و  داوطلبان از محبوبیت خاصی برخوردار است؛ زیرا  هم راحت تر از یادداشت برداری است و هم داوطلب  احساس میکند که مطالب مهم را بدون کمترین  تغییری خلاصه کرده است. برای خط کشیدن زیر  مطالب مهم بهتر است که از خودکارها، مدادها یا  ماژیک های رنگی استفاده کنید؛ مثلا زیر مطلب  بسیار مهم را با یک رنگ مطالب کمتر مهم را  با رنگ دیگر و یا مطالب هر فصل یا موضوع را  با رنگی خاص خط بکشید انجام این کار باعث  می شود تا هم مطالب بیشتر در ذهن شما باقی  بماند و هم در کارتان تنوع بیشتری داشته باشید و  زود خسته نشوید 

در خلاصه نویسی به روش خط کشیدن زیر مطالب  باید توجه داشته باشید با وسواس اینکه ممکن است.  مطلبی از قلم بیفتد. زیر همه مطالب را خط نکشید.  زیرا در غیر این صورت حاصل کار صفحه ای پر از خط  در زیر جملات میشود و موجب یادگیری بیشتر شما  هم نمیشود. اگر شما در هر صفحه زیر مطالب زیادی  را خط بکشید موجب کاهش یادگیری شما خواهد شد

و نشانه آن است که این شیوه را جانشین توجه واقعی  به مطلب و برگرداندن مطلب به زبان خود کرده اید.  چیزی که در این عمل باید مدنظر قرار دهید و زیر آن  را خط بکشید اطلاعات مهم مانند نتیجه گیری های  کلی تعریفهای اساسی و جمله های اصلی که وظیفه  آنها توضیح و تشریح نکات است جملات کلیدی نکات  نستی و است بدون اینکه به اندیشه اصلی مطلب  خدشه ای وارد آید. 

اطلاعات مهم مانند:  نتیجه گیری های کلی تعریف های  اساسی و جمله های اصلی که وظیفه  آنها توضیح و تشریح نکات است  جملات کلیدی نکات تستی و .....  است؛ بدون اینکه به اندیشه اصلی  مطلب خدشه ای وارد آید 

3 حاشیه نویسی  

یکی از کارهای مهمی که در خلاصه نویسی می توانید  انجام دهید این است که حاشیه نویسی کنید.  حاشیه نویسی با هدف انتقال مجموعه ای از مطالب  مهم و خلاصه شده از متنی است که شما مطالعه  کرده اید در حاشیه نویسی می توانید کلیدی ترین  جمله هر پاراگراف را استخراج کرده و آن را به زبان  خودتان در حاشیه کتاب یا جزوه خود یادداشت کنید.  برای انجام این کار در پایان هر پاراگراف از خودتان  بپرسید که این پاراگراف قصد داشت چه مطلبی را به  من بیاموزد و آن را در یک جمله و با زبان خودتان  نه به صورت کتابی بیان کرده و یادداشت کنید؛ به  علاوه می توانید سؤال انتقاد یا هر مطلب دیگری را  که مربوط به همان موضوع باشد و در جای دیگری  خوانده اید حاشیه نویسی کنید. این فرآیند به تمرکز  فکر دقت حفظ و یادگیری بهتر شما کمک میکند. 

4 دسته بندی 

یکی دیگر از روشهای مهم خلاصه نویسی، دسته بندی  است. استفاده از این روش برای مباحثی که شامل  دسته ها و طبقه بندیهای مختلف هستند، بسیار مفید  است. روش کار نیز به این صورت است که مطالب  مختلفی را که بتوان در یک دسته قرار داد. یک جا  می نویسیم و آنها را دسته بندی می کنیم. 

5 یادداشت برداری 

اصلی ترین نوع خلاصه نویسی یادداشت برداری  است که میتواند کمک بسیار مؤثری به  یادگیری طولانی مدت و همین طور صرفه جویی در وقت شما کند یادداشت برداری عبارت است.  از برداشت کلیدی ترین مفاهیم هر مطلب و ثبت  آن در دفترچه ای جداگانه به شیوه ای خاص که در  مروزهای آتی شما کارایی داشته باشد. هر برگه  یادداشت برداری شده باید دارای دو ویژگی مهم  باشد. اول اینکه باید خلاصه و کلیدی باشد؛ یعنی  آنچه را که یادداشت میکنید، باید حجمی بسیار  کمتر از آنچه که در متن اصلی موجود است. داشته  باشد. دومین ویژگی یادداشت برداری تداعی گر  بودن یادداشتهاست؛ یعنی باید بتواند همه آنچه  را که پاراگراف و متن قصد انتقال آن را داشته است. 

به شما انتقال دهد و یادآوری کند؛ به بیان ساده  یادداشت ها باید مفید، اما مختصر باشد ممکن است که در ابتدا شما در به کار گیری هر یک  از این روشهای خلاصه نویسی با مشکل مواجه شوید.  اما اگر بخواهید و اراده کنید که مطالعه خوبی برای  آزمون سراسری داشته باشید قطعا می توانید به تدریج  مطالب را به بهترین شکل ممکن خلاصه برداری کنید.  حتماً به خاطر داشته باشید که یک مطلب بسته به  اهمیت و تستی بودن آن میتواند به همه اشکال یا یک  شکل خلاصه نویسی شود. در خلاصه نویسی نکات زیر  را باید رعایت کنید تا در وقت خود صرفه جویی نمایید.  و از زحمت خودتان هم بهترین نتیجه را بگیرید 

1. یکی از راههای کارا کردن یادداشت ها هنگام ثبت  کلمات مهم به کار نگرفتن کلمات اضافی است. در  خلاصه نویسی هر قدر اطلاعاتی با کلمات کمتر و  عبارت های کوتاه تر نقل شود کارایی آن بالاتر است.  بنابراین هنگامی که اطلاعات نسبتا زیادی را در چند  کلمه خلاصه میکنیم یادداشتهای ما دارای کارایی  خوبی هستند. در یادداشتها باید هدفتان این باشد که:  حتى الامكان مطالب مختلف را که برگرفته از درس  معلم کتاب و جزوه هستند در جمله های کوتاه و  مفید بگنجانید. انجام این کار سبب میشود که توجه  شما صرفا به اطلاعات مهم متمرکز شود. باید از این  گونه جمله ها یعنی از جمله هایی که کلی ترین و  محوری ترین اطلاعات را در بر دارند یادداشت بردارید.  و به جمله هایی که از لحاظ اهمیت ساختاری ضعیف و  حاوی اطلاعات جزئی ترند. توجه چندانی نکنید. 

2.در خلاصه نویسی ابتدا باید کلیات موضوع مورد.  توجه قرار گیرد و موضوعات به صورت نمودار درختی  رسم شود و سپس به جزئیات پرداخته شود. همچنین  در خلاصه نویسی باید دقت کرد که معمولا ایده و  نکته اصلی در دو جمله اول پاراگراف بیان شود و بقیه  پاراگراف شامل توضیحات این مطلب باشد؛ اما این  موضوع بدان معنی نیست که بقیه متن مهم نیست؛ بلکه  در ادامه متن باید به کلمات کلیدی مانند: «حسین»  مهم ترین عامل بیشترین تأثیر»، «نکته اساسی»  در نتیجه و ایجابی بودن یا نبودن افعال نیز توجه کرد

3.یکی از کارهایی که میتوانید در خلاصه نویسی  انجام دهید این است که طرز ارتباط  موضوعات اصلی و فرعی را به کمک  نمودار درختی نمایش دهید تا به درک  بهتر مطالب کمک کند. 

4. در هنگام مطالعه مباحث درسی  در آغاز به کشیدن خط در زیر  مطالب اصلی مهم و با اهمیت  بپردازید و سپس خلاصه نویسی کنید  زیرا انجام دو فعالیت مجزا یادگیری  و خلاصه نویسی در یک زمان واحد  باعث ایجاد اخلال و عدم تمرکز در  انجام هر دو عمل می شود. 

5.خلاصه نویسی شما چنانچه شامل  خلاصه مباحث درسی نکات مهم در کتاب  درسی و جزوات یا تست های غلط و «نزده»  شما در آزمونها و مجموعه های تست باشد.  دارای ارزش درسی بالایی خواهد بود. و الزاماً  نباید فقط از داخل کتاب یا جزوه شما جمع آوری  شود. 

6.اگر هنگام مطالعه مطالب خلاصه نویسی شده که  حاوی خطوط اصلی و پیامدهای مهم است. به کم  اهمیتی مطالبی پی ببریم که در زمان خلاصه نویسی  مهم جلوه کرده اند یا به علت گذشت زمان و مرور مطلب  اهمیت اولیه را ندارند این نکات را باید حذف کنیم. 

7.در خلاصه نویسی به انتخاب سبک مناسب با متن  خلاصه شده رعایت یکنواختی افعال از لحاظ زمان  حجم مطالب و عدم تصرف در پیام ها و محتوای متن  اصلی توجه کنید در درسهای فرمولی و قاعده دار  مانند درسهای شاخه ریاضیات فیزیک شیمی و  خلاصه این درسها از طریق یادداشت فرمول ها و  قواعد، رسم نمودارهای لازم و طبقه بندی دقیق اجزای  هر مبحث فراهم می آید و لازم است که برای تسلط و  یادآوری در مرور مباحث خلاصه نویسی شده برای هر  مورد مثالی آورده شود. 

8.چون اغلب قواعد گاهی با موارد استثنائی و  تبصره ها نقض میشود این نکات خلاف قاعده نیز باید  یاد داشت و آموخته شود؛ در واقع، اهمیت استثناها از  قواعد خیلی بیشتر است و عموما، سؤالات مهم و اساسی  آزمون سراسری نیز از میان همین مطالب استخراج  میشود. در درسهای هم گروه ریاضیات توجه به این  نکته ضروری است که توانایی حل مسائل با توانایی  تست زنی خیلی تفاوت دارد و مورد دوم در مقایسه با  مورد پیشین بسیار دشوارتر و مستلزم تمرین و تکرار  فراوان تر است.

9. در خلاصه نویسی درس های تشریحی و حفظ کردنی .  از قبیل تاریخ، جغرافیا، جامعه شناسی علوم اجتماعی  روان شناسی فلسفه زیست شناسی زمین شناسی  ادبیات شیمی بخشهای تعریفی و تشریحی و ... باید  کل هر فصل یا گفتار را بخوانید و مطالب اساسی - مهم را به شکلی برجسته مشخص سازید و آنگاه نکات  مشخص شده را در یک دفتر جداگانه یادداشت کنید. 

10 خط کشیدن زیر جمله ها و یادداشت برداری در  مقایسه با خواندن تنها و خلاصه نویسی در مقایسه با  خط کشی مؤثرتر است پس باید به هنر خلاصه نویسی  مجهز بود تا از زمان و نیز از امکانات بیشترین استفاده  را کرد. 

11. برخی از داوطلبان گمان میکنند که خلاصه نویسی  باعث هدر رفتن وقت مطالعاتی آنها میشود و نسبت به  وقتی که برای آن صرف میکنند سود کمتری دارد.  در حالی که این موضوع برعکس است. از مزایای  خلاصه نویسی بهره گیری از یادداشتهای خلاصه شد

در مدت زمان کوتاه و صرفه جویی در زمان تسهیل در  برخورداری از محتویات مهم کتابها و جزوات در حجم  کم ایجاد انگیزه در دانش آموزان برای مطالعه کمک به  در خاطر سپردن مطالب و از یاد نرفتن آنها و کمک به  تمرکز فکر هنگام خواندن کتاب و جزوه است. 

12.تاریخ یادداشت برداری تان را در گوشه برگه  یادداشت کنید تا در زمانهای خاص مرور کردن سر  درگم نشوید. 

13.به خاطر داشته باشید که در برنامه ریزی خود  زمانهایی را باید به مرور کردن اختصاص دهید و در  این زمانهای مرور کردن به جای مطالعه دوباره کتاب  یا جزوه فقط خلاصه هایی را که از آنها برداشته اید.  مطالعه کنید. 

14.در هر بار مروز خلاصه ها نسبت به مرورهای قبل  می توانید بخشی از خلاصه ها را که به طور کامل یاد  گرفته اید حذف کنید تا در وقتتان صرفه جویی شود.

یادداشت برداری باید دارای دو ویژگی مهم باشد 

۱ باید خلاصه و کلیدی باشد؛ یعنی آنچه را که یادداشت میکنید باید حجمی  بسیار کمتر از آنچه که در متن اصلی موجود است داشته باشد. 

2تداعی گر بودن یادداشت هاست؛ یعنی باید بتواند همه آنچه را که پاراگراف و  متن قصد انتقال آن را داشته است به شما انتقال دهد و یادآوری کند

کانال تلگرام
https://t.me/+WF5xjYX3YagzMmI0

اینستا

@7ostad